محله ای که روزی میزبان نخستین ماشین های دودی بود - آسمان تو

به گزارش همشهری آنلاین، خیلی زود راه دروازه خانی آباد، دروازه غار و دروازه حضرت عبدالعظیم (ع) نیز به روی این تازه وارد ها گشوده شد. آن موقع محله شوش به شبیر و محله های نزدیک آن به نام دروازه عبدالعظیم (ع) شناخته می شد که بعد ها به دلیل عبور و مرور ماشین های دودی از این محل به دروازه ماشین دودی مشهور شد؛ بنابراین نخستین خط ماشین دودی در همین محدوده برای رفت و آمد شهروندان از محله شوش و دروازه حضرت عبدالعظیم (ع) تا میدان راه آهن راه اندازی شد. در گزارش پیش رو با یاری ریش سفیدان محله شوش، تاریخ شفاهی این بخش از منطقه را جست وجو کردیم که در ادامه می خوانید.

محله شوش (شبیر) در محدوده شمال غربی منطقه، از شمال به خیابان شوش، از جنوب به محله مظاهری و خیابان های شهیدان تاجیک و رضا خانی و از شرق به خیابان 17 شهریور منتهی می شود. دیوار جنوبی تهران قدیم از خیابان شوش فعلی آغاز می شد و تا حد فاصل میدان راه آهن امتداد داشت.

زمان شکل گیری محله شوش به دوران دارالخلافه ناصری باز می شود. آن موقع، دور تا دور تهران را دیوار های بلند فرا گرفته بود و بیرون این دیوار ها نیز به شکل خندق و حفره های عمیق دیده می شد، به طوری که ارتباط شهر و شهروندان با بیرون از آن فقط از 12 دروازه در گوشه و کنار امکان پذیربود.

دروازه های جنوبی تهران قدیم عبارت بودند از خانی آباد، دروازه غار و دروازه حضرت عبدالعظیم (ع). به همین خاطر بود که محله شوش (شبیر) کنونی و محله های نزدیک آن را به نام دروازه عبدالعظیم (ع) می شناختند. اکنون محله شوش با چهره ای متفاوت در ناحیه یک واقع شده و مساحت آن به 7 هکتار می رسد.

خط راه آهن و هزار و 500 مسافر

در اسناد تاریخی، نشانه ای از وجود یک روستا یا منطقه مسکونی قابل توجه در محدوده فعلی محله شوش به چشم نمی خورد. اما نکته ای که باید به آن اشاره داشت این است که آن موقع در بیرون از دروازه های تهران از جمله در گوشه و کنار منطقه ما مثل شوش، نوعی زندگی به شکل حاشیه نشینی وجود داشته که به مرور زمان دچار تحول و تغییرشده است.

حسین حیدری از ریش سفیدان و معتمدان محله شوش است که با خانواده اش در خیابان مظاهری زندگی می نماید. او که صاحب قدیمی ترین مصالح فروشی محله است در باره تاریخچه این محله می گوید: در روزگار قدیم به خیابان شهرزاد، لب خط می گفتند. دلیلش خط آهنی بود که از اینجا می گذشت. البته از این مسیر قطار هایی کوچک با واگن هایی آهنی تردد داشتند. به دلیل اینکه هنگام عبور ومرور این نوع قطار ها دود زیادی به هوا بلند می شد، مردم به آن ها ماشین دودی می گفتند. مسیر ریل راه آهن تا شهرری ادامه داشت و در طول روز حدود هزار و 500نفر از این خط آهن استفاده می کردند.

به گفته شهروند قدیمی محله شوش، خیابان شهرزاد سابق تا کنون چند مرتبه تغییر نام یافته است. شبیر و تکلی فاما از اسامی این محله است؛ هر چند بیشتر شهروندان بومی و افراد قدیمی محله هنوز در مصاحبه ها و دادن نشانی، از نام لب خط استفاده می نمایند. اما افراد تازه وارد که به اینجا می آیند نام قدیمی و تاریخی اینجا را نمی دانند و به همین خاطر وقتی نام نو آن را بیان می نمایند اهالی می فهمند که بومی نیستند و غریبه اند.

تیر دوقلو، نخستین شبکه برق رسانی

تیر دوقلو نام یکی از محله های شناخته شده در محله شوش است. نامگذاری این محل مربوط به زمانی است که نخستین شبکه برق رسانی و کابل کشی برق خانگی به اینجا و محله های اطراف رسید.

حیدری، درباره دلیل نامگذاری تیر دوقلو می گوید: آن سال ها مردم از چراغ های نفتی یا گردسوز برای روشن کردن خانه هایشان استفاده می کردند. زمانی که آگاه شدند که به زودی برق به خانه هایشان راه پیدا می نماید و می توانند زندگی بهتری داشته باشند، خیلی مسرور شدند. در این محل 2تیر برق چوبی بزرگ وجود داشت که به وسیله آن ها برق به محله و دیگر نقاط انتقال پیدا می کرد. به دلیل اینکه این تیر های برق 2 عدد بودند و سال ها در کنار هم دیده می شدند، مردم به اینجا محله تیر دوقلو می گفتند. برق از اینجا به محله های دیگر راه پیدا کرد و درمدت چندسال به همه جا رسید.

مسجدوفا

یکی از اماکن مذهبی قدیمی محله شوش مسجد وفاست که قدمت زیادی دارد. محمود علیرضایی از شهروندان قدیمی محله شوش است. او باتوجه به سابقه زندگی اش در این محدوده اطلاعات خوبی راجع به اتفاقات گذشته و پیشرفت محله دارد که با صبر و حوصله در اختیارمان می گذارد و می گوید: مسجد وفا به وسیله فردی به نام سید حبیب الله شبیر ساخته شد که به نوعی از بزرگان خاندان خود بوده است. وفا نیز نام یکی از بستگان نزدیک شبیر بوده که به دلیل تقوا و ایمانش دوستداران بسیاری داشت.

پس از فوت وفا، شبیر تصمیم گرفت که نام این مسجد را وفا بگذارد. به گفته علیرضایی در روزگار قدیم افرادی به واسطه انجام کار های خیر بین شهروندان مشهور و معروف شدند. اکنون نیز نوعی همکاری ومشارکت بین شهروندان ساکن در محله شوش دیده می شود که به نظر می رسد حاصل انتقال این نوع فرهنگ به نسل های بعدی است.

صدای خاموش دلاک و عمو حمومی

جمعیت کنونی محله شوش (شبیر) حدود 32هزار نفر است که با آنالیز مساحت 70هکتاری و بعلاوه تعداد واحد های مسکونی آن می توان نتیجه گرفت که محله شوش تراکم جمعیتی بالایی دارد. بافت فرسوده درهم تنیده و کیفیت پایین سکونتگاه های شهروندان محله شوش از دیگر ویژگی های این نقطه از منطقه است. علیرضایی در باره بافت مسکونی و امکانات این محله در گذشته می گوید: در قدیم که خانه ها به شکل آپارتمانی و مدرن نبود خانواده ها برای استحمام و شست وشو از گرمابه ها و حمام های عمومی و انفرادی استفاده می کردند.

در این محدوده بیش از 3 گرمابه وجود داشت که معروف ترین آن ها نوروزی، گوشتایی و درخشنده بود که در نقاط دیگر شهر نیز شعبه های دیگری داشتند. از بین این حمام ها فقط 2 باب آن به نام های نوروزی و درخشنده به صورت ساختمان قدیمی به جای مانده و هنوز تخریب نشده است. در میان گرمابه داران مشهور محله شوش رضا دولابی را به انضباط و مردمداری می شناختند. اکنون معتمدان و افراد قدیمی محله در تلاشند تا مسئولان شهرداری گرمابه های قدیمی محله را به امکانات مورد احتیاج شهروندان تبدیل نمایند.

موغاری ها، طرقبه ای ها و سفیده ای ها

پس از آزادسازی زمین های محدوده محله شوش (شبیر) و اطراف دروازه ورودی شهر شهروندان بیشتری به اینجا مهاجرت کردند. آن ها زمین های مناسب و مورد نظرشان را با قیمت های بسیار پایین خریدند و آغاز به خانه سازی کردند. همین زمان بود که زندگی حاشیه نشینی تغییر پیدا کرد و ساکنان با بهره مندی از مصالح ساختمانی از جمله خشت و گل و ستون های چوبی برای خود و خانواده شان خانه و سرپناه ساختند.

اوایل دهه 50 را می توان به عنوان زمان اوج گیری مهاجرت اقوام مختلف و افزایش جمعیت محله شوش یاد کرد. به گفته ریش سفیدان و بومی های های محله شوش، اقوام موغاری، طرقبه ای و سفیده ای از ساکنان رسمی و قدیمی محله اند؛ هرچند پس از گذشت چند دهه، اقوام دیگری نیز به بافت جمعیتی محله شوش اضافه شده اند.