آیا افزایش قیمت جهانی رم یک حباب زودگذر است یا واقعیتی تلخ؟ - آسمان تو

شوک عرضه و آغاز یک اَبَرچرخه تازه مالی

صنعت سخت افزار در اواخر سال 2025 با پدیده ای روبرو شد که کارشناسان و تحلیلگران ارشد بازار از آن با عنوان شوک عرضه (Supply Shock) یاد می نمایند. بازارهای تکنولوژی که همواره با نمودارهای سینوسی و چرخه های تکرارشمونده عرضه و تقاضا دست به گریبان بوده اند، این بار با یک عدم تعادل ساختاری عمیق و بی سابقه روبرو شده اند. برخلاف نوسانات گذشته که اغلب ریشه در حوادث طبیعی مانند سیل در کشورهای فراورینماینده یا اختلالات موقت لجستیکی داشت، بحران کنونی و بالا رفتن قیمت رم، ناشی از یک تغییر پارادایم بنیادین در دنیای فناوری به سمت هوش مصنوعی (AI) است.

آمارها به وضوح نشان می دهند بازارهایی مثل DRAM و NAND که در اوایل سال 2024 با مازاد عرضه روبرو بودند و فراورینمایندگان نگران پر شدن انبارها بودند، در کمتر از شش ماه به شرایط کمبود شدید تغییر فاز دادند. این گزارش با واکاوی دقیق داده های بازار، استراتژی های تازه غول های فراورینماینده و رفتارهای زنجیره تأمین، کوشش می نماید تا علل ریشه ای نوسانات قیمت رم را آنالیز کند. تحلیل ها حاکی از آن است که این روند صعودی، یک اصلاح قیمت ساده نیست، بلکه آغاز یک اَبَرچرخه (Supercycle) تازه در اقتصاد نیمه هادی ها محسوب می گردد؛ چرخه ای که در آن متأسفانه مصرف نماینده نهایی دیگر در کانون توجه و اولویت فراورینمایندگان سیلیکون قرار ندارد.

جهش های هیجانی در بازار معاملات آنی

برای درک عمق فاجعه و مقیاس بحران قیمت رم، کافی است نگاهی دقیق به داده های خام معاملات در سه ماهه چهارم 2025 بیندازیم. بازارهای معاملاتی آنی یا همان Spot Markets که معمولاً همانند دماسنج، پیش لرزه های تغییرات قیمت قراردادی را زودتر از موعد نشان می دهند، رفتاری کاملاً هیجانی و دور از انتظار از خود بروز دادند.

بر اساس داده های ثبت شده در صرافی های معتبر تراشه، قیمت یک تراشه استاندارد 16Gb DDR5 که در سپتامبر 2025 با قیمتی معقول و در حدود 6.84 دلار معامله می شد، تنها در عرض سه ماه و در دسامبر همان سال به رقم حیرت انگیز 27.20 دلار رسید. این افزایش نزدیک به 300 درصدی در یک بازه زمانی نود روزه، عملاً تمامی مدل های پیش بینی قیمت را با شکست روبرو کرد و شوک بزرگی به بازار وارد کرد. این جهش قیمتی تنها محدود به تراشه های خام و صنعتی نبود؛ بلکه در بازار خرده فروشی نیز ماژول های حافظه که برای کاربران خانگی و گیمرها حیاتی هستند، با برچسب های قیمتی باورنکردنی عرضه شدند. قیمت یک ماژول 32GB DDR5 که پیش از این بحران در دسترس همگان قرار داشت، به ارقامی رسید که در بعضی موارد از قیمت کامل کنسول های بازی نسل نهم فراتر می رفت.

تحلیلگران بازار معتقدند این رفتار بازار شباهت زیادی به هراس خرید (Panic Buying) در بازارهای بورس هنگام سقوط ارزش سهام دارد؛ با این تفاوت که در اینجا، هراس ناشی از کمبود فیزیکی کالا و اعلامیه های پی درپی فراورینمایندگان مبنی بر کاهش سهمیه توزیع بوده است.

سقوط سطح موجودی انبارها و حذف ضربه گیرهای بازار

یکی دیگر از عوامل کلیدی که شدت این شوک را دوچندان کرد و باعث اوج گیری قیمت رم شد، شرایط موجودی انبارها (Inventory Levels) در زنجیره تأمین دنیای بود. در اوایل سال 2023، فراورینمایندگان با مازاد عرضه روبرو بودند و سطح موجودی انبارها به رکورد تاریخی 31 هفته رسیده بود. این شرایط باعث شده بود که خریداران عمده و شرکت های OEM (فراورینمایندگان تجهیزات اصلی) احساس امنیت کاذب داشته باشند و خریدهای استراتژیک خود را به تعویق بیندازند.

اما با تغییر ناگهانی استراتژی فراورینمایندگان و افزایش تقاضای انفجاری از سمت شرکت های هوش مصنوعی، این کوه موجودی به سرعت ذوب شد. گزارش ها حاکی از آن است که تا اواخر سال 2025، سطح موجودی DRAM در سطح دنیای به کمتر از 8 هفته سقوط نموده است. تحلیلگران این سطح از موجودی را خطرناک توصیف می نمایند، زیرا به این معنی است که هیچ ضربه گیری (Buffer) در برابر نوسانات عرضه وجود ندارد. هرگونه تأخیر کوچک در فراوری یا افزایش ناگهانی سفارش از سوی یک بازیگر بزرگ دیتاسنتری، بلافاصله به جهش قیمت رم در بازار منجر می گردد. توزیع نمایندگان گزارش داده اند که پدیده سفارش های دوگانه (Double-ordering) و احتکار به وسیله واسطه ها، فشار بر موجودی های اندک به جای مانده را تشدید نموده است.

جدول تحلیل مقایسه ای افزایش قیمت ها

برای اینکه تصویر شفاف تری از شرایط داشته باشید، نگاهی به تغییرات قیمت قطعات کلیدی حافظه در بازه بحرانی پاییز 2025 می اندازیم:

• تراشه 16Gb DDR5 (قراردادی): افزایش تقریبی 298 درصدی و رسیدن از حدود 6 دلار به 27 دلار.
• ماژول 16GB DDR5 (Spot): نوسان بالا و افزایش 75 درصدی.
• ماژول 32GB DDR5 RDIMM (سرور): افزایش 60 درصدی به علت اولویت تأمین برای سرورها.
• ماژول 16GB DDR5 (خرده فروشی): افزایش 91 درصدی و فشار مستقیم بر مصرف نماینده نهایی.

این داده ها نشان دهنده گسست کامل قیمت گذاری از روندهای تاریخی و منطقی بازار هستند و ثابت می نمایند که قیمت رم وارد فاز تازهی از گرانی شده است.

ریشه های تکنولوژیک بحران: هوش مصنوعی و بلعیده شدن ظرفیت ویفر

علت بنیادین و موتور محرک افزایش عجیب قیمت رم، تغییر اولویت فراورینمایندگان اصلی یعنی Samsung ،SK Hynix و Micron از حافظه های استاندارد (Commodity DRAM) به حافظه های با پهنای باند بالا (HBM) است. این حافظه ها، سوخت اصلی و حیاتی برای شتاب دهنده های گرافیکی مانند سری B300 انویدیا و زیرساخت های بزرگ هوش مصنوعی هستند.

فرآیند فراوری HBM به شدت پیچیده و منابع بر است. تراشه های HBM به علت ساختار پشته ای (Stacked) و احتیاج به تکنولوژی های پیشرفته بسته بندی (TSV)، فضای فیزیکی بسیار بیشتری را روی ویفرهای سیلیکونی اشغال می نمایند. تحلیل های فنی و مهندسی نشان می دهد که فراوری یک واحد HBM، ظرفیت فراوریی معادل چندین واحد DDR5 استاندارد را مصرف می نماید. علاوه بر این، نرخ بازدهی (Yield Rate) فراوری HBM پایین تر است، به این معنی که ویفرهای بیشتری برای رسیدن به حجم فراوری مطلوب ضایع می شوند و از چرخه خارج می گردند.

زمانی که شرکت های تریلیون دلاری مانند مایکروسافت، گوگل و متا با بودجه های نامحدود برای خرید زیرساخت های هوش مصنوعی صف می کشند، فراورینمایندگان حافظه هیچ انگیزه مالی برای فراوری رم های مقرون به صرفه قیمت PC ندارند. خطوط فراوریی که پیش از این برای DDR4 و DDR5 استفاده می شدند، اکنون تغییر کاربری داده و به فراوری HBM3e و نسل های بعدی اختصاص یافته اند. این یک انتقال ظرفیت (Capacity Shift) بزرگ است که بازگشت از آن ماه ها زمان می برد و موجب شده عرضه رم های مصرفی به شدت محدود گردد و در نتیجه قیمت رم برای کاربران عادی سر به فلک بکشد.

خداحافظی میکرون و کاهش رقابت در بازار مصرفی

یکی از تکان دهنده ترین اخبار در این دوره پرالتهاب، تصمیم استراتژیک شرکت آمریکایی Micron بود. این شرکت که یکی از سه ضلع اصلی مثلث فراوری حافظه دنیا محسوب می گردد، خاطرنشان کرد که پس از فوریه 2026 از بازار حافظه و ذخیره سازی مصرف نماینده (با برند محبوب Crucial) خارج خواهد شد. میکرون این تصمیم سخت را با هدف تمرکز کامل و صددرصدی بر روی مشتریان سازمانی و دیتاسنترها اتخاذ کرد.

خروج میکرون از بازار مصرفی، عملاً رقابت در این بخش را از بین می برد و بازار را به یک دو قطبی (Duopoly) متشکل از Samsung و SK Hynix تبدیل می نماید. کاهش رقابت همواره به ضرر مصرف نماینده است، زیرا قدرت قیمت گذاری (Pricing Power) را به طور کامل در اختیار فراورینمایندگان به جای مانده قرار می دهد و هرگونه امید برای کاهش قیمت رم به وسیله رقابت سالم بازار را از بین می برد. این رویداد پیامی واضح و تلخ برای بازار دارد: مصرف نمایندگان خانگی دیگر مشتریان استراتژیک و مهمی نیستند و باید با به جای مانده ظرفیت فراوری (Scraps) کنار بیایند.

پارادوکس DDR4 و DDR5: وقتی تکنولوژی قدیمی گران تر می گردد

در یک چرخه طبیعی تکنولوژی، با ورود نسل تازه سخت افزار (مثل DDR5)، انتظار می رود قیمت نسل قدیم (DDR4) کاهش یابد تا موجودی انبارها تخلیه گردد. اما در سال 2025، بازار شاهد پدیده ای نادر و عجیب به نام وارونگی قیمت بود. فراورینمایندگان برای آزادسازی سریع خطوط فراوری جهت ساخت HBM و DDR5، فراوری DDR4 را بسیار زودتر از موعد کاهش دادند.

این اقدام باعث شد که در مقاطعی از سال، قیمت هر گیگابایت (Cost-per-GB) حافظه DDR4 از حافظه تازهتر و سریع تر DDR5 پیشی بگیرد. داده ها نشان می دهد که قیمت کیت های DDR4 که زمانی به کف قیمتی 25 دلار رسیده بودند، تا اکتبر 2025 به بیش از 100 دلار بازگشتند. این افزایش قیمت رم در نسل های قدیمی، عملاً منطق مالی نگهداری سیستم های قدیمی یا خرید پلتفرم های بودجه محور (Budget Builds) را از بین برد.

نقش چین و تغییر استراتژی CXMT

در اوایل سال 2025، بسیاری امید داشتند که فراورینماینده چینی CXMT با عرضه گسترده DDR4 مقرون به صرفه قیمت، بتواند خلأ ناشی از خروج فراورینمایندگان بزرگ را پر کند و مانع افزایش قیمت رم گردد. اما گزارش ها نشان می دهد که CXMT نیز تحت فشارهای دولتی و احتیاج بازار دنیای، در مارس 2025 استراتژی خود را تغییر داد و خطوط فراوری را به سمت DDR5 و حافظه های پیشرفته تر برد. این تغییر ناگهانی، آخرین منبع تأمین DDR4 مقرون به صرفه را خشک کرد و منجر به همگرایی قیمت DDR4 و DDR5 در سطوح بالا شد.

تاثیر دومینووار بر محصولات مصرفی: لپ تاپ و موبایل

افزایش بی رویه قیمت رم به سرعت از بازار قطعات به بازار محصولات نهایی منتقل شده است. سهم حافظه در هزینه مواد اولیه (BOM) کامپیوترهای شخصی از حدود 8 تا 10 درصد در سال های گذشته، به نزدیک 18 تا 20 درصد در اواخر 2025 رسیده است. فراورینمایندگان چاره ای جز انتقال این هزینه سنگین به خریدار نهایی ندارند.

شرکت Dell اعلام نموده است که قیمت محصولات خود را بین 15 تا 20 درصد افزایش می دهد. بعلاوه Lenovo و HP هشدارهای مشابهی صادر نموده اند مبنی بر اینکه قیمت های فعلی به زودی منسوخ خواهند شد. این افزایش قیمت ها دقیقاً در زمانی رخ می دهد که بسیاری از کاربران و سازمان ها به علت انتها پشتیبانی از ویندوز 10، ناچار به نوسازی ناوگان سخت افزاری خود هستند. این همزمانی اجبار به ارتقا و اوج گیری قیمت رم، فشار مضاعفی را بر بودجه های IT سازمان ها و جیب کاربران وارد می نماید.

بازگشت به عقب در گوشی های هوشمند

شاید ملموس ترین و دردناک ترین تأثیر این بحران برای عموم مردم، در بازار گوشی های هوشمند دیده گردد. فراورینمایندگان موبایل که معمولاً با حاشیه سود باریک کار می نمایند، توانایی جذب افزایش دو برابری قیمت حافظه LPDDR را ندارند. در نتیجه، گزارش های TrendForce از وقوع پدیده ای نگران نماینده به نام پسرفت مشخصات (Spec Regression) خبر می دهند:

• پرچمداران: گوشی هایی که قرار بود در نسل تازه با 16GB رم عرضه شوند، احتمالاً روی 12GB باقی می مانند یا حتی در بعضی بازارها کاهش ظرفیت خواهند داشت.
• میان رده ها: استاندارد 12GB که در حال تبدیل شدن به نرم بازار بود، ممکن است جای خود را دوباره به 8GB بدهد.
• مالی: نگران نماینده ترین بخش، بازگشت احتمالی رم های 4GB به گوشی های پایین رده است.

این کاهش ظرفیت حافظه در حالی رخ می دهد که سیستم عامل های موبایل و اپلیکیشن ها به علت ویژگی های هوش مصنوعی (On-device AI) سنگین تر شده اند. نتیجه نهایی، کاهش تجربه کاربری و کندی دستگاه ها خواهد بود، چرا که سازندگان مجبورند برای ثابت نگه داشتن قیمت نهایی موبایل و مقابله با افزایش قیمت رم، کیفیت سخت افزار را قربانی نمایند.

بحران موازی: کمبود NAND و SSD

بحران فعلی تنها به RAM محدود نمی گردد و یک حمله دوجانبه به صنعت سخت افزار محسوب می گردد. بازار حافظه های فلش (NAND) که در ساخت SSDها کاربرد دارد، نیز شرایط مشابهی را تجربه می نماید. تقاضای شدید برای SSDهای سازمانی (Enterprise SSDs) جهت ذخیره سازی کلان داده های هوش مصنوعی، باعث شده تا فراورینمایندگان بخش بزرگی از ظرفیت فراوری ویفرهای NAND را نیز به این بخش اختصاص دهند.

گزارش ها حاکی از افزایش 60 درصدی تقاضای ویفر NAND در نوامبر 2025 است. سامسونگ حتی در حال آنالیز توقف کامل فراوری SSDهای SATA III مصرفی است تا خطوط فراوری خود را برای محصولات پرسودتر آزاد کند. این شرایط باعث شده است که قیمت SSDها نیز همپای قیمت رم افزایش یابد. برای کاربرانی که قصد جمع آوری سیستم (DIY) دارند، این به معنای افزایش هزینه در دو مؤلفه اصلی سیستم است که بودجه بندی را بسیار سخت و پرچالش می نماید.

تاثیر این گرانی بر بازار قطعات دست دوم

یکی از عواقب ناخواسته اما قابل پیش بینی افزایش قیمت رم و قطعات نو، هجوم خریداران به بازار قطعات دست دوم (استوک) است. معمولاً در زمان گرانی قطعات نو، بازار دست دوم به عنوان پناهگاهی برای کاربران با بودجه محدود عمل می نماید. اما تحلیل ها نشان می دهد که این بار، موج گرانی به سرعت بازار دست دوم را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

زمانی که قیمت یک ماژول رم DDR4 نو در بازار دو برابر می گردد، فروشندگان قطعات دست دوم نیز قیمت کالاهای خود را متناسب با نرخ روز افزایش می دهند. علاوه بر این، شرکت ها و سازمان هایی که قصد ارتقای سیستم های خود را داشتند، به علت هزینه های بالا، تصمیم به نگهداری سیستم های قدیمی گرفته اند. این موضوع باعث کاهش ورودی قطعات استوک به بازار شده و عرضه در بازار دست دوم را نیز محدود نموده است. در نتیجه، حتی خرید قطعات کارنموده نیز دیگر آن صرفه مالی سابق را ندارد و کاربران باید برای خرید یک سیستم دست دوم معمولی، هزینه ای بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن پرداخت نمایند.

منظره آینده: 2026 تا 2028

تحلیل های دقیق بازار نشان می دهد که سال 2026 سالی سخت و طاقت فرسا برای خریداران سخت افزار خواهد بود. با اتمام موجودی های مقرون به صرفه قیمت قدیمی در سه ماهه اول 2026، موج دوم افزایش قیمت ها آغاز خواهد شد. مدیران ارشد شرکت هایی مانند TeamGroup هشدار داده اند که بحران فعلی تنها آغاز یک چرخه صعودی چند ساله است و شرایط قیمت رم در سال 2026 حتی بدتر از سال قبل خواهد شد.

شرکت های بزرگی همانند SK Hynix و Samsung برنامه هایی برای افزایش ظرفیت فراوری دارند، اما نکته کلیدی اینجاست که این ظرفیت های تازه تقریباً به طور کامل برای پاسخگویی به تقاضای HBM و سرورها پیش خرید شده اند و سهم ناچیزی به بازار مصرفی خواهد رسید.

افق 2028: زمان ورود کارخانه های تازه

تنها راه حل بنیادین و قطعی برای حل مشکل کمبود عرضه، ساخت کارخانه های تازه (Fabs) است. اما ساخت یک کارخانه نیمه هادی پیشرفته فرآیندی بسیار پیچیده و زمان بر است که حداقل 3 سال به طول می انجامد. میکرون در حال سرمایه گذاری 10 میلیارد دلاری برای ساخت کارخانه ای مدرن در ژاپن است، اما این تأسیسات تا نیمه دوم سال 2028 به بهره برداری کامل نخواهند رسید. بنابراین، نمی توان انتظار داشت که افزایش ظرفیت فیزیکی تا پیش از سال 2028 تأثیری بر تعدیل قیمت رم داشته باشد.

سناریوی ترکیدن حباب هوش مصنوعی

تنها عاملی که می تواند معادلات فعلی را در کوتاه مدت برهم بزند و قیمت ها را کاهش دهد، فروپاشی احتمالی حباب سرمایه گذاری در هوش مصنوعی است. اگر شرکت های بزرگ فناوری نتوانند بازگشت سرمایه مناسبی از هزینه های تریلیون دلاری خود در دیتاسنترها نشان دهند، ممکن است سرمایه گذاران ترمز پروژه ها را بکشند. در این سناریو، تقاضا برای HBM و سرورها به شدت کاهش می یابد و فراورینمایندگان مجبور می شوند ظرفیت مازاد خود را دوباره به بازار مصرفی (DRAM) سرازیر نمایند که منجر به سقوط قیمت رم خواهد شد. با این حال، با توجه به رقابت شدید و نفس گیر بین غول های تکنولوژی، وقوع این سناریو در سال 2026 احتمال دارد اما تضمین شده نیست.

جمع بندی و توصیه های راهبردی

افزایش عجیب و غریب قیمت رم یک نوسان گذرا نیست، بلکه نشانه ای آشکار از تغییر ساختار قدرت در بازار تکنولوژی است. هوش مصنوعی به عنوان مصرف نماینده اصلی، منابع محدود سیلیکون دنیا را می بلعد و مصرف نمایندگان عادی را به حاشیه می راند. با توجه به چسبندگی قیمت ها و زمان بر بودن افزایش ظرفیت فراوری، انتظار نمی رود که شرایط بازار تا سال 2027 به حالت عادی بازگردد.

توصیه های نهایی ما برای کاربران شامل موارد زیر است:

• خرید زودهنگام: اگر احتیاج مبرم به ارتقا دارید، انتظار برای کاهش قیمت استراتژی پرریسکی است، چرا که روند فعلی همچنان صعودی است.
• انعطاف پذیری: تعصب بر روی برندهای خاص یا مشخصات لوکس (مانند تأخیر بسیار پایین) را کنار بگذارید. برندهای OEM و مشخصات استاندارد ارزش خرید بالاتری در این بازار آشفته دارند.
• مدیریت انتظارات: باید این واقعیت تلخ را پذیرفت که دوران حافظه و SSD مقرون به صرفه به انتها رسیده است و بودجه بندی پروژه های IT و خریدهای شخصی باید با واقعیت های تازه سال های 2025 و 2026 تطبیق یابد.

این گزارش تأیید می نماید که ما در میانه یک طوفان کامل قرار داریم؛ طوفانی که ترکیبی از تغییر تکنولوژی، انحصار فراوری و تقاضای انفجاری است و عبور از آن احتیاجمند برنامه ریزی دقیق، هوشمندی مالی و مدیریت صحیح منابع است.

منبع: خبرنگاران مگ