یک انفجار ابرنواختری 10 میلیارد ساله به زودی دوباره در آسمان دیده خواهد شد - آسمان تو

کیهان گستره ای بی خاتمه از رمز و راز، عظمت و منظره ها تماشایی است. اکنون دانشمندان متوجه پدیده کم نظیر دیگری از دید ناظر زمینی شده اند. دنیا در حال بازپخش یک انفجار ابرنواختری است که در سال 2016 به وسیله هابل رصد شده بود.

بازپخش کیهانی یک ابرنواختر

انتظار می رود که درخشش ضعیف یک انفجار باستانی و 10 میلیارد ساله معروف به ابرنواختر رکوییم (Supernova Requiem) در حدود سال 2037 دوباره در آسمان دیده گردد. حتی با وجود آنکه منبع نوری آن با آنچه در سال 2016 به وسیله هابل دیده شد، مشترک است.

طبق مقاله ای که 13 سپتامبر (22 شهریور) در نشریه نیچر استرونومی (Nature Astronomy) منتشر شده، دلیل این تکرار کیهانی هیچ ارتباطی با خود ابرنواختر ندارد بلکه با خوشه عظیم کهکشانی که نور ابرنواختر برای رسیدن به زمین باید از آن بگذرد، مرتبط است.

عدسی گرانشی

استیو رودنی (Steve Rodney) استادیار دانشگاه کارولینای جنوبی درباره این پدیده گفت: زمانی که نور از نزدیکی جرم عظیمی مانند یک کهکشان یا خوشه کهکشانی می گذرد، خمیدگی فضا-زمان که طبق نظریه نسبیت عام اینشتین برای هر جرمی وجود دارد، سفر نور را به تأخیر می اندازد.

به چنین پدیده ای لنز گرانشی گفته می گردد و در آن یک جرم با گرانش عظیم، تابش ستاره های دور و کهکشان های پشت خود را می گیرد، یا به عبارتی نور آن ها را از عدسی گرانشی عبور می دهد. این پدیده گاهی نور اجرام دور را عظیمنمایی و گاهی آن ها را دچار اعوجاج می نماید.

در خصوص ابرنواختر رکوییم، خوشه عظیم کهکشانی MACS J0138 باعث می گردد که نور انفجار ستاره ای درخشان و چندگانه و درنتیجه به چندین تصویر گوناگون تقسیم گردد که ظاهرا در زمان های گوناگون در آسمان ظاهر می شوند.

نمایش جادویی ابرنواختر رکوییم

در سال 2016 که اخترشناسان برای نخستین بار تصویر رکوییم را به وسیله خوشه کهکشانی MACS J0138 مشاهده کردند، ابرنواختر به طور هم زمان در سه نقطه مختلف در اطراف لبه خوشه کهکشانی ظاهر شد. به گفته پژوهشگران این سه تصویر مختلف از نظر روشنایی و رنگ متفاوت هستند و بیانگر آن است که سه مرحله مختلف از ابرنواختر را نشان می دهند که در طول زمان فعالیتش کم و سرد می گردد.

در تصویر بعدی این خوشه که در سال 2019 گرفته شد، هر سه نقطه به طور کامل ناپدید شدند و این موضوع تأیید می نماید که همه آن ها تصاویر آینه ای از یک منبع نوری بوده اند. از آن موقع پژوهشگران دریافتند که نور مشاهده شده از یک ابرنواختر باستانی که در فاصله 10 میلیارد سال نوری از زمین واقع شده است، سرچشمه می گیرد. این یعنی ستاره مورد نظر که زندگی اش با انفجار ابرنواختری خاتمه یافته، در 4 میلیارد سال نخست کیهان زندگی نموده و مرده است.

اما با نگاهی دقیق به MACS J0138 تعیین شد که نمایش جادویی ابرنواختر رکوییم هنوز به خاتمه نرسیده است. نوری که دقیقا از مرکز خوشه کهکشانی می گذرد هنوز به وسیله گرانش شدید این خوشه به دام افتاده است و هنوز راه درازی برای رسیدن به زمین دارد.

مدل سازی ماده تاریک

اکنون پژوهشگران در مطالعه تازه خود از یک مدل رایانه ای برای ترسیم ماده تاریک خوشه کهکشانی استفاده کردند. ماده رازآمیز و نامرئی که بیشتر ماده موجود در کیهان را تشکیل می دهد و عامل اصلی نگه داشتن کهکشان های عظیم در کنار هم است.

با این نقشه، تیم پژوهشی راستاهای گوناگونی که نور ابرنواختر رکوییم می تواند برای رسیدن به زمین، از خوشه کهکشانی بگذرد و چگونگی اثرگذاری ماده تاریک بر آن را پیش بینی کرد.

محققان دریافتند نوری که از مرکز خوشه عبور می نماید، جایی که ماده تاریک بیشترین چگالی را دارد، باید در سال 2037 میلادی (1416 خورشیدی) در آسمان کره زمین دیده گردد و دو سال ادامه داشته باشد. این ابرنواختر بعلاوه ممکن است برای پنجمین بار در سال 2042 ظاهر گردد اما این بار نور آن، به میزان ای کم سو خواهد بود که شاید ستاره شناسان اصلا نتوانند آن را ببینند.

این یک تأخیر غیرعادی بسیار طولانی بین اولین و آخرین ظاهر شدن آن است و در حقیقت طولانی ترین تأخیری که از یک ابرنواختر چندلنزی مشاهده شده است.

پس از ظهور مجدد ابرنواختر در آسمان، اخترشناسان می توانند تفاوت زمانی دقیق میان هر چهار تصویر انفجار ابرنواختری رکوییم را میزان گیری نموده و راستا پیچیده گرانشی را که نور ستاره در حال مرگ باید از آن عبور کند، بهتر درک نمایند.

موضوعی که در نهایت می تواند سرنخ های بیشتری در خصوص ماهیت ماده تاریک به پژوهشگران بدهد. بنابراین باید منتظر این بازپخش کیهانی تماشایی بمانیم.

عکس کاور: طرحی گرافیکی از یک انفجار ابرنواختری در نزدیکی سیاره ای آبی

Credit: Muratart/Shutterstock

منبع: Live Science