شهردار تهران: پژوهش های کاربردی احتیاج شهر تهران است - آسمان تو

خبرنگاران/مهدی علیپور:پیروز حناچی آن طور که خودش می گوید برآمده از فضای تحقیق و باریک بینی و برنامه ریزی است؛ چه آن موقع که در قامت استاد دانشگاه حلاوت پژوهش را به دانشجویان می چشاند و چه زمانی که سکان مدیریت تهران را در دست گرفت و طرحی نو برای پایتخت درانداخت، همیشه از پژوهش برای پیشبرد و موفقیت طرح هایش مدد گرفته است. نمونه دست به نقدش طرح میدانگاه هفتم تیر است که شهرداری تهران مبتنی بر پژوهشی حول نظریه توسعه قلمرو عمومی به اجرا درآورده است. چراغ گفت وگو با دکتر حناچی با پرسشی درباره نگاه او به امر پژوهش روشن شد و در ادامه به جست وجو در ماهیت، دلایل کم توجهی و طرح های پژوهش محور در شهرداری پرداختیم تا ببینیم سهم پژوهش در طرح های شهری تا چه اندازه پررنگ است.

• کم توجهی مدیران اجرایی چه در سطح کلان(دولت) و چه در سطح خرد(شهرداری) به مقوله پژوهش باعث شده تا بسیاری از مسائل در ابعاد مختلف همچنان وجود داشته باشد. در شروع گفت وگو می خواهیم بدانیم اساساً نگاه شما به پژوهش چگونه است؟

من چه زمانی که مسئولیت اجرایی نداشتم و چه زمانی که در دانشگاه در پست اجرایی بودم، اقداماتم به ناچار مبتنی بر پژوهش بوده است. این انتقاد به مدیران دولتی وارد است که آن طور که باید و شاید به پژوهش توجهی ندارند و حوصله این کار در همه مدیران نیست، البته جز افرادی که حلاوت و اهمیت آن را درک نموده باشند. از طرفی نگاه همه پژوهشگران کاربردی نیست و لزوماً منجر به برداشتن باری نمی گردد. بگذارید برای روشن تر شدن بحث اشاره ای کنم به تعریف دانشگاه؛ دانشگاه های نسل اول، آموزش محور؛ نسل دوم، پژوهش محور و نسل سوم، کارآفرین محور هستند، البته واقعیت این است که دانشگاه های ما هنوز به طور کامل کارآفرین محور نیستند، گرچه این راستا شروع شده و دانشگاه های تراز یک کوشش می نمایند تا به سمت کارآفرینی حرکت نمایند. مراکز نوآوری به این سمت در حال حرکتند و هریک به دنبال گره گشایی از مسائلی اند که در واقعیت درگیر آن هستیم. من خودم به پژوهش اعتقاد دارم و حتی سعی می کنم در این زمینه فعالیت داشته باشم و در محیط آموزشی ام هم کوشش دارم تا افراد موضوعات را به شکل واقعی ببینند تا کار آنها گره ای از مسائل باز کند.

• راستش را بخواهید هیچ مدیری نیست که در کلام منکر اهمیت امر پژوهش گردد، اما مهم این است که در عرصه عمل چقدر مدیران حاضرند پژوهش ها را به کار ببندند و از پژوهشگران یاری بخواهند. واقعیت این است که بعضی مدیران، پژوهش را به عنوان امری لوکس می بینند.

می دانید تفاوت پژوهش به عنوان امری لوکس یا پژوهش به عنوان یک امر واقعی در چیست؟ پژوهش به مثابه امر لوکس یعنی اینکه انجام می گردد، اما به کتابخانه می رود و گره ای را باز نمی نماید با اینکه در حالت ایده آل باید پس از مطالعه در تصمیم گیری ها تأثیر بگذارد و موضوعی را از نظر مبانی نظری معین کند. اگر یک مدیر مبانی نظری معین نداشته باشد دچار مشکل می گردد. تجربه نشان داده دوره هایی بوده اند که مدیری سودای شهر انسان محور داشته، اما در عمل راستاهای سواره را توسعه داده است. تأثیر مبانی نظری اینجا معین می گردد که پژوهش های فراوان ثابت نموده اند راستا سواره بیشتر یعنی سفر بیشتر.

• آیا طرحی در زمان شما به اجرا درآمده که معیناً صفر تا صد آن حاصل پژوهش و به کار بستن آن پژوهش باشد؟

طرح میدانگاه هفتم تیر همین حالت را داشته است. پیش از این قرار بود بزرگراه مدرس از زیر میدان عبور کند و جزء مگاپروژه ها به حساب می آمد که قطعاً چند سال یکی از مهم ترین معابر شهری را درگیر می کرد. مسئولیت شهرداری تهران را که برعهده گرفتم، وقتی از میدان هفتم تیر عبور می کردم دیدن کارگاه عمرانی آنجا انگار خنجری در قلب من فرو می کرد. سال ها دستگاه بچینگ(بتن ساز) وسط میدان بود. نخستین دستورم جمع آوری آن بود. پروژه ای که برای این میدان تعریف کردیم از جنس توسعه قلمرو عمومی است؛ یعنی مردم در آن نقش بیشتری ایفا می نمایند و فضای بیشتری در اختیار آنهاست. اتفاقاً تابستان سال جاری تقریباً هر شب در میدان هفتم تیر برنامه داشتیم، همین طور در ایام ماه محرم. چنین طرح هایی باید ادامه داشته باشد و حتماً هم ادامه خواهد داشت.

• یعنی پروژه میدانگاه هفتم تیر براساس کار پژوهشی به اجرا درآمده است؟

ممکن است این کار پژوهشی فقط برای میدان هفتم تیر انجام نشده باشد، اما در این حوزه برای توسعه قلمروهای عمومی پژوهش های زیادی اجرا شده است؛ پژوهش هایی حول این سؤالات که چگونه فضایی در اختیار مردم قرار گیرد و چه ویژگی هایی باید وجود داشته باشد. مثلاً در حوزه دسترسی، اگر ایستگاه مترو نبود نمی توانستیم آنجا را قلمرو عمومی بدانیم. یا اینکه به مردم می گوییم از خودرو شخصی استفاده نکنید و برای اوقات فراغت به این مکان بیایید یا توجه به مسائل زیست محیطی و آرام کردن مجموعه. اگر تبدیل به زیرگذر شلوغ می شد نمی توانستیم با وجود ذرات معلق آنجا را به فضای عمومی تبدیل کنیم. طرح هایی هم از دوره مدیریت قبلی مانده بود و آنها را ادامه دادیم. می توانم به پروژه های تپه های عباس آباد، بوستان آب و آتش و پل طبیعت اشاره کنم که بخشی از طرح توسعه قلمرو عمومی است. اگر ایستگاه مترو شهید حقانی آنجا نبود احتمالاً این طرح تا این اندازه با استقبال روبه رو نمی شد که افرادی حتی از شهرری برای تفریح به این مکان مراجعه نمایند.

• لطفاً پاسخ این پرسش را صریح و بدون رودربایستی بدهید. اگر پروژه ای در دوره شما کلید بخورد که در میانه اجرای آن پژوهشگران اعلام نمایند ادامه آن به صلاح شهر نیست، این امکان وجود دارد شهردار تهران تمام قد بایستد و مانع اجرای آن گردد؟

بله. مشابه این موضوع را هم داشته ایم که البته نبود منابع هم دلیل مضاعف بود. ما طرح ساخت تونل و بزرگراه شهید شوشتری را در دست اجرا داشتیم که از منطقه خجیر به سرخه حصار می رسید و در واقع کنار کمربندی شرق تهران بود. با اینکه بخشی از کار اجرا شده بود، به دلیل مسائل زیست محیطی و کمبود منابع، اجرایی نشد یا زیرگذر میدان سپاه که به آزادگان می رسید متوقف شد. این موارد البته بیشتر به دلیل نداشتن منابع اقتصادی بود که اجرا نشد و اگر هم بخواهیم روزی انجام بدهیم باید طرح های پژوهشی آن، اعم از ترافیکی و زیست محیطی پیگیری گردد.

• از اظهارات شما این طور برداشت می کنیم که برای هر پروژه شهری در شهرداری تهران پیوست پژوهشی وجود دارد. درست است؟

همه پروژه ها این پیوست را دارند، اما مهم این است که چه کسی و با چه مبانی نظری آن را تهیه می نماید؛ ممکن است فردی قلمرو عمومی را مدنظر قرار دهد یا تردد و روان سازی ترافیک را. کوشش کردم فردی را برای طرح ها انتخاب کنم که نگاهش توسعه قلمرو عمومی باشد و به معنای واقعی و با تمام وجود به پژوهش اهمیت دهد.

• مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران به عنوان بازوی شهرداری در مباحث پژوهشی عمل می نماید. پرسش من این است که چقدر مدیران خود را ملزم نموده اید تا از نظرات و پژوهش های این مرکز استفاده گردد؟

مدیران در این زمینه راهنمایی می شوند، اما خود ما همین الان در بحث ساختار به مطالعات اجرا شده مراجعه نموده ایم و الحمدالله مطالعه هم زیاد است، اما واقعیت این است که مطالعه یک بخش از ماجراست و اعتقاد به پژوهش بخشی دیگر، کاربردی بودن و مؤثر بودن پژوهش هم بخش بسیار مهم قضیه است. بعضی مواقع کسی که سفارش می دهد و کسی که مطالعه می نماید، می داند که پروژه اجرا نمی گردد؛ در نتیجه دو طرف اهمیت زیادی به موضوع نمی دهند و انتظار زیادی نمی توان از آن داشت.

• پس چرا سفارش داده می گردد؟

متأسفانه به دلایل مختلف سفارش داده شده است. متأسفانه گاهی نگاه این بوده که بالاخره اعتبار نباید بازگردد! واقعیت این است که کیفیت اتفاقی نیست. اگر بنای محیرالعقولی را می بینید که ساخته شده مطمئناً مطالعه، مشاور، پیمانکار، طراح، کارفرما و بهره بردار خوبی داشته و در واقع این فرایند یک ضرورت ناگزیر است. در خصوص پژوهش هم همین امر صدق می نماید. سؤال درست، پژوهشگر متناسب، فرایند پژوهشی صحیح و برخورد حرفه ای با پژوهشگران و در نهایت خروجی ای که قابلیت اجرایی شدن داشته باشد مهم است و پژوهش را به یک اثر تأثیرگذار تبدیل می نماید. نمی توانیم بگوییم که همه پژوهشگران پژوهش می نمایند؛ بعضی از استادان پژوهش می نمایند اما کاربردی نیست. مرحوم دکتر قالیبافیان از استادان باسابقه کشور در رشته مهندسی عمران خودش مشاور داشت و وقتی سر کلاس صحبت می کرد، چون کار را از نزدیک لمس نموده بود حرفش هم سر کلاس حجت بود.

• ولی ظاهراً بین مدیران اجرایی و فضای پژوهشی اختلاف وجود دارد. این طور نیست؟ چون معمولاً این موضوع در بعضی از خاتمه نامه ها و موارد مرتبط با فضاهای پژوهشی دیده می گردد.

این اختلاف دوطرفه است. مدیری که سابقه کار پژوهشی داشته باشد و خودش در این زمینه فعالیت کند و جایگاهش را بداند، مطمئناً خود را از این داشته محروم نمی نماید. در سیستم اجرایی ما هم بعضی مواقع مطرح می گردد که دانشگاهیان تئوریسین هستند. باز هم تأکید می کنم در هر حال کسی که حلاوت استفاده از کار پژوهشی را چشیده باشد خود را از این مهم محروم نمی نماید. آنچه ما را به حوزه های تخصصی نزدیک می نماید و مورد توجه قرار می گیرد همان پژوهش است. مثلاً مدیر یک کارخانه نساجی را می شناختم که می گفت 4 ماه فکر کردیم و 6 ماه عمل. این یعنی اجرای کار براساس احتیاج پژوهش هایی اجرا شده بود.

• نتیجه پژوهش ها نشان می دهد در دنیای کنونی به کارگیری فناورهای نوین نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی شهفرایندان و حل مشکل آلودگی های هوا و پسماند و... دارد. برنامه شما برای استفاده از توان و تخصص شرکت های دانش بنیان که اساساً برمبنای پژوهش و برنامه ریزی شکل گرفته اند چیست؟ اصلاً شهرداری ارتباطی با این کانون ها دارد؟

ما بیشترین ارتباطات را با معاونت فن آوری ریاست جمهوری داریم و می خواهیم اکوسیستمی ایجاد کنیم تا این شرکت های نوپا جان بگیرند. برای این کار یک محیط کسب و کار احتیاج است و در این زمینه ما تفاهمنامه ای با حوزه فن آوری ریاست جمهوری داشته ایم. حتی خودمان در نشست شهر هوشمند بعضی از این موارد را مطرح می کنیم تا اگر شرکت های نوپا (استارت آپ ها) بتوانند در حوزه پسماند، آلودگی هوا و... ایفای نقش نمایند، وارد عمل شوند، چون کسب و کارهای نوآورانه احتیاج ضروری شهر است.

• در حال حاضر پژوهش در شهرداری تهران به درخواست مدیران اجرایی انجام می گردد. به نظر می رسد این ارتباط یکطرفه و براساس احتیاج مدیران اجرایی بوده و فرصت احتیاجسنجی را از پژوهشگر می گیرد تا آنها راهکارهایی را برای اداره شهر به تصمیم گیران بدهند.

این رابطه دوطرفه است. ما خواسته ایم که پژوهشگران مسائل شهر را مطرح و از طرف دیگر مدیران نیز اعلام نمایند که چه پژوهشگری می تواند در کدام زمینه به یاری ما بیاید. مثلاً ما سال هاست در زمینه تصفیه شیرابه زباله های تهران دچار مشکل هستیم. به همین علت با یک شرکت دانش بنیان وارد همکاری شده ایم و آنها توانسته اند معضل عظیمی را در زمینه زیست محیطی حل و فصل نمایند و اکنون با طرح های پژوهشی آنها شیرابه ها کاربرد آب برای کشاورزی پیدا نموده است. ما از مدیران خواسته ایم مطالعه ای را که منجر به برطرف مشکل می گردد پیگیری نمایند. مثلاً اخیراً در زمینه شهر هوشمند در سال 2019 در کنار شهرهایی مانند استکهلم، لندن، سئول و... مورد تقدیر قرار گرفتیم.

• دلیل تقدیر چه بود؟

به خاطر طرح هایی که به صورت مشترک با استارت آپ ها در شهرداری تهران اجرا شده است، مانند بیدود و شرکت های دانش بنیان و...

• به نظر می رسد برنامه 5 ساله توسعه تهران مصداق شاخص توجه به پژوهش باشد؛ برنامه ای که قرار است چشم انداز آینده شهر و سیاستگذاری های کلان مدیریت شهری با توجه به آن ترسیم گردد. تا چه اندازه در چهارچوبی که برای پیشرفت تهران و رسیدن به شهر ایده آل تعریف نموده اید، پیرو این برنامه بودید؟

البته مدت زیادی از تصویب این برنامه نمی گذرد. در زمان تدوین آن کوشش نموده ایم بگوییم که ما در تهران یک چشم انداز معین داریم. اساساً 2 چشم انداز متفاوت می تواند منابع را هدر بدهد. یک طرح جامع برای تهران وجود دارد که میثاق 10 تا 15 سال آینده ما برای پایتخت است و اهداف را تعریف می نماید. البته شعارهایی هم داده ایم که منافاتی با این چشم انداز ندارد؛ مثل توسعه قلمرو عمومی و کاهش آلودگی هوا و... الان در حال نوشتن آیین نامه ها و دستورالعمل ها هستیم و بودجه نیز بر همین اساس نوشته خواهد شد.

منبع:ویژه نامه شهرپژوه